Rys historyczny
Początków dzisiejszej Łomży należy szukać w miejscu starożytnego grodu, założonego w X wieku w odległości 5 km od obecnego centrum miasta, w pobliżu wsi Stara Łomża. Pozostałością po nim jest grodzisko nazwane Górą Królowej Bony oraz Wzgórze św. Wawrzyńca. Następna lokacja Łomży jako granicznego mazowieckiego miasta na wyniosłym wzniesieniu nad rzeką Narew, ma miejsce w roku 1400, kiedy to decyzją Księcia Mazowieckiego Janusza I, mieszczanin warszawski Jan Białek dostaje przywilej na wójtostwo. Ostateczna lokacja miasta na obecnym miejscu następuje w 1. połowie XV wieku, kiedy to Łomża otrzymuje 15. czerwca 1418 roku od Księcia Janusza I prawa miejskie chełmińskie. Wytyczony zostaje wówczas rynek miejski i wychodzące z niego ulice.
Powstaje dwór książęcy, kościół parafialny pw. NMP i św. Rozesłańców na Księżej Górze, szpital i szkoła parafialna. Z fundacji książąt mazowieckich w roku 1525 zostaje przez proboszcza Jana Wojsławskiego wybudowany kościół farny (dzisiejsza Katedra pw. św. Michała Archanioła). Po śmierci ostatnich książąt mazowieckich i wcieleniu Mazowsza do Korony, w roku 1526 Łomża staje się miastem królewskim, a król Zygmunt I Stary potwierdza wszystkie dotychczasowe prawa i przywileje. Rozkwit Łomży jako największego na północnym Mazowszu ośrodka handlowego, przypada na wiek XV i XVI. Miasto, które leży przy szlaku rzecznym Narew - Wisła oraz na skrzyżowaniu głównych traktów handlowych na Prusy i Litwę, jest wówczas trzecim co do wielkości miastem na Mazowszu po Warszawie i Płocku.
Posiada w tym czasie rynek miejski z ratuszem, port, izbę celną, siedzibę władz sądowo-królewskich oraz jest miejscem odbywania sejmików szlachty Ziemi Łomżyńskiej. W połowie XVI wieku Łomża liczyła około 3300 mieszkańców. Poświadczone historycznie źródła historyczne wymieniają również obiekty materialne świadczące o stopniu rozwoju Łomży: 7 kościołów, dwór królewski, ponad 540 domów, ludwisarnię, arsenał, łaźnię, spichlerze zbożowe, magazyny soli i inne stałe budowle. Istniejący dwór królewski gościł królewskie władze: Królową Bonę, Królową Annę Jagiellonkę, Króla Zygmunta Augusta, jak również bywała Łomża miejscem spotkań Senatu Rzeczypospolitej. Już na początku XVII w zakon jezuitów utworzył dla dzieci okolicznej szlachty szkołę średnią, nazwaną Kolegium Łomżyńskim.
Od połowy XVII wieku następuje powolny upadek Łomży spowodowany wojnami szwedzkimi oraz licznymi pożarami, zarazami i powodziami. W 1794 roku miasto zajęli Prusacy, którzy pozostali w nim do roku 1807. Łomża pełniąc funkcję stolicy Ziemi Łomżyńskiej stopniowo podnosi się z upadku gospodarczego, by w 1806 roku liczyć około 6000 mieszkańców. Po utworzeniu w roku 1807 Księstwa Warszawskiego, Łomża staje się siedzibą władz departamentu, a z chwilą utworzenia Królestwa Polskiego, od 1816 roku, zostaje głównym miastem obwodu łomżyńskiego w województwie augustowskim. W 1826 roku wzniesiono gmach nowego ratusza, przeprowadzono regulację ulic oraz założono ogród spacerowy. Szczególnie szybki rozwój miasta datuje się od 1866 roku, gdy miasto stało się stolicą guberni łomżyńskiej, siedzibą władz gubernialnych i powiatowych oraz miejscem stacjonowania kilku jednostek wojskowych armii carskiej.
Łomża od końca XVI wieku do zakończenia II wojny światowej, była miastem wielokulturowym, w którym pokojowo przez wieki współegzystowali mieszkańcy Łomży wyznania katolickiego, żydowskiego, prawosławnego i ewangelicko-augsburskiego. Materialnym tego świadectwem jest jedna z najstarszych w Polsce wielowyznaniowych nekropolii przy ul. Kopernika, miejsce wspólnego spoczynku Polaków, Rosjan i Niemców. Żydzi, których przodkowie zaczęli przybywać do Łomży od końca XVI w. , w chwili wybuchu II wojny światowej stanowili 40% mieszkańców miasta. Narodowość ta wytworzyła w Łomży cały szereg obiektów kultury materialnej: swój urząd gminy, szpital żydowski, dużą synagogę i inne mniejsze miejsca kultu religijnego oraz prowadziła słynną w Europie szkołę rabiniczną. Pochówki żydowskie miały miejsce na dwóch osobnych i istniejących do dzisiaj zabytkowych żydowskich nekropoliach: przy ul. Rybaki i ul. Wąskiej. W trakcie II wojny światowej mieszkańcy Łomży narodowości żydowskiej zostali uwięzieni przez Niemców w łomżyńskim getcie, skąd w roku 1942 zostali przez Niemców wywiezieni do obozu zagłady Auschwitz-Birkenau lub rozstrzelani w lasach niedaleko Giełczyna.
Pierwsi członkowie łomżyńskiej społeczności wyznania augsbursko – ewangelickiego przybyli do Łomży około roku 1802, w związku z napływem na ziemie Mazowsza osadników - emigrantów z Prus i Niemiec. Zachowująca przez ponad 200 lat swoją odrębność wyznaniową, kilkuset osobowa wspólnota ewangelików 55 miała swoich pastorów oraz od roku 1853 miejsce do praktyk religijnych w starym popijarskim łomżyńskim kościele, darowanym gminie ewangelickiej przez łomżyńskiego gubernatora. Przez dwa wieki społeczność ewangelicka w dużym stopniu zasymilowała się z miejscową ludnością, a ostatni wyznawcy wiary ewangelickiej ostatecznie opuścili Łomżę z chwilą zakończenia II wojny światowej. Trwałą pamiątką po ich pobycie, są dziesiątki historycznych grobowców na ewangelickiej części cmentarza wielowyznaniowego oraz wybudowana w trzeciej ćwierci XIX w., siedziba pastora ewangelicko-augsburskiej gminy wyznaniowej, nazwana „Domem Pastora”.
Przedstawiciele narodowości rosyjskiej zaczęli napływać do Łomży od roku 1795 tj. od III rozbioru Rzeczypospolitej, by ostatecznie od roku 1866 stać się podstawą kadry administracyjnej, oświatowej i wojskowej w Łomży jako stolicy Guberni Łomżyńskiej. Przez następne 50. lat do okresu I wojny światowej, Łomża została poddana rusyfikacji, a w mieście stacjonowało kilka carskich jednostek wojskowych oraz funkcjonowały gubernialne ośrodki rosyjskich władz cywilnych, sądowych i wojskowych. Łącznie w Łomży mieszkało na stałe kilka tysięcy Rosjan, którzy wybudowali okazałe budynki użyteczności publicznej, m. innymi pałac gubernatora, cerkiew, bank, sąd, pocztę, gimnazjum, więzienie i Dom Ludowy. W 1912 roku miasto liczyło już około 22000 mieszkańców, ale I wojna światowa zahamowała szybko postępujący rozwój społeczno – gospodarczy. Jeszcze przed zakończeniem wojny, Łomżę w obawie przed Niemcami opuściło prawie 30% ludności, a polecenie wyjazdu do Rosji dostała również kadra miejskich władz administracyjnych i sądowych.
W okresie międzywojennym, Łomża wróciła do roli stolicy Ziemi Łomżyńskiej, czego potwierdzeniem była w 1925 r decyzja Papieża w sprawie utworzenia diecezji łomżyńskiej i powołania Biskupa Łomżyńskiego. W międzywojennym okresie dogodne warunki do rozwoju w Łomży znalazło rzemiosło, handel i drobny przemysł oraz szkolnictwo. W roku 1939 roku Łomża liczyła już sobie 27000 stałych mieszkańców (bez wojska). II wojna światowa przyniosła ze sobą wielkie zniszczenia. Miasto w 70% legło w gruzach, a w wyniku deportacji sowieckich i mordów niemieckich liczba ludności zmalała o 60%. W czasie działań wojennych zniszczeniu uległ dworzec kolejowy, kościół popijarski, synagoga, szpital żydowski i wiele innych materialnych świadectw dziedzictwa kulturowego miasta. Wyzwolenie Łomży nastąpiło 13 września 1944 roku. W latach 1946 - 1975 odbudowano łomżyńską Starówkę, wybudowano kilka osiedli mieszkaniowych i uruchomiono komunikację autobusową. Powstały liczne zakłady przemysłowe oraz oddano do użytku ciepłownię miejską. W 1975 roku Łomża stała się stolicą województwa łomżyńskiego i miejscem lokacji największego w regionie zakładu pracy - „Łomżyńskiej Bawełny”. W latach 1978 - 1990 nastąpił dalszy intensywny wzrost gospodarczy oraz rozwój budownictwa mieszkaniowego. Powstały nowe osiedla mieszkaniowe, w tym osiedla spółdzielcze w zabudowie wielorodzinnej oraz osiedla budownictwa jednorodzinnego. W wyniku reformy administracyjnej miasto od 1 stycznia 1999r przestało pełnić funkcję stolicy województwa łomżyńskiego, wchodząc w skład województwa podlaskiego. Łomża jest obecnie trzecim pod względem liczby ludności miastem w województwie podlaskim, po Białymstoku i Suwałkach oraz siedzibą władz miejskich, powiatowych, sądowniczych i licznych ekspozytur urzędu wojewódzkiego. Do dziś Łomża jest również ważnym w regionie ośrodkiem gospodarczym, kulturalnym, turystycznym i akademickim.

Walory krajobrazowe i dostępność komunikacyjna
Położona na wysokiej nadnarwiańskiej skarpie Łomża stanowi wraz z całą Ziemią Łomżyńską część Zielonych Płuc Polski. Region ten cechuje brak przemysłu oraz nieskazitelna przyroda i wyjątkowe walory krajobrazowe. Nieopodal znajduje się Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi oraz Biebrzański i Narwiański Park Narodowy. W pobliżu mieszczą się również rezerwaty przyrody Rycerski Kierz oraz Czerwony Bór, a także Puszcza Kurpiowska.
Łomża usytuowana jest w odległości 140 km od Warszawy, 75 km od Białegostoku, 138 km od przejścia granicznego w Kuźnicy i 146 km od przejścia granicznego w Ogrodnikach.
Przez Łomżę biegną następujące połączenia drogowe:
Droga Krajowa nr 61 Warszawa – Augustów,
Droga Krajowa nr 63 Perły (na granicy z Rosją) – Sławatycze - Domaczewo (na granicy z Białorusią),
Droga wojewódzka nr 645 Łomża – Myszyniec,
Droga wojewódzka nr 677 Łomża – Ostrów Mazowiecka,
W bliskim sąsiedztwie – 30 km (przez Zambrów), przebiega droga ekspresowa S8 Wrocław – Białystok.
Do najbliższego lotniska Warszawa – Modlin, dzieli Łomżę odległość 143 km.
Do najbliższego węzła kolejowego w Ostrołęce, dzieli Łomżę odległość 35 km.